Przychodzi petent do urzędnika, czyli jak urzędy przekraczają swoje kompetencje
Współczesne społeczeństwo funkcjonuje w ramach państwa prawa, gdzie organy administracji publicznej mają jasno określone kompetencje. Niestety, zdarzają się sytuacje, w których urzędy przekraczają swoje uprawnienia, naruszając prawa i interesy obywateli. W tym artykule omówimy różnorodne przypadki przekraczania kompetencji przez urzędy oraz przedstawimy szczegółowe analizy studiów przypadków, które ilustrują, jak poważne mogą być konsekwencje takich działań.
1. Nadużywanie Konstytucyjnych Praw i Obowiązków
Jednym z fundamentalnych filarów demokratycznego państwa prawa jest zasada, że nikt nie może być zmuszany do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Niestety, urzędy często wymagają od obywateli dostarczania dokumentów, które nie są przewidziane przez obowiązujące przepisy prawa, co jest jawnym naruszeniem konstytucyjnych praw obywateli. Takie działania urzędników nie tylko zwiększają biurokrację, ale także generują niepotrzebne koszty po stronie obywateli, którzy są zmuszeni do uzyskiwania odpisów notarialnych czy wypisów z rejestrów urzędowych. Przykładem może być sytuacja, w której projektant zostaje wezwany do dostarczenia dodatkowego dokumentu, który nie jest wymagany przepisami, a jego uzyskanie wiąże się z dodatkowymi kosztami i stratą czasu.
Warto przypomnieć, że Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 31 ust. 2 jednoznacznie stwierdza, że „każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych”, a „nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje”. Jednak w praktyce ta fundamentalna zasada jest często naruszana, co prowadzi do ograniczenia wolności obywateli i podważa zaufanie do instytucji publicznych.
2. Problemy z Postępowaniem Administracyjnym
Postępowanie administracyjne powinno być prowadzone w sposób przejrzysty i zgodny z obowiązującym prawem, jednakże w rzeczywistości często pojawiają się różnorodne nieprawidłowości. Kodeks Postępowania Administracyjnego nakłada na urzędy określone obowiązki, ale urzędnicy nie zawsze ich przestrzegają, co prowadzi do przewlekłości postępowań, niejasności proceduralnych i naruszenia praw obywateli. Poniżej omówimy najczęściej występujące problemy:
– Brak podstawy prawnej: Każda decyzja lub działanie urzędu powinno być poparte konkretną podstawą prawną. Niestety, urzędy często podejmują działania, które nie mają odpowiedniego umocowania w przepisach, co prowadzi do arbitralnych decyzji. Przykładem może być wydawanie decyzji odmownych bez odpowiedniego uzasadnienia lub wskazania konkretnego przepisu prawa, na którym opiera się taka decyzja.
– Opóźnienia: Kodeks Postępowania Administracyjnego określa, że sprawy powinny być załatwiane bezzwłocznie, jednak nie później niż w ciągu 14 dni. W przypadku bardziej skomplikowanych spraw, ten termin może być wydłużony do 30 dni, a w wyjątkowych sytuacjach do 60 dni. Niemniej jednak, w praktyce urzędy często przekraczają te terminy, nie informując obywateli o przyczynach opóźnień ani o nowym terminie załatwienia sprawy. Takie opóźnienia mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym do strat finansowych dla obywateli lub przedsiębiorstw.
– Elektroniczny obieg dokumentów: W dobie cyfryzacji urzędy mają obowiązek prowadzenia postępowań administracyjnych również drogą elektroniczną, jeśli obywatel złożył wniosek w takiej formie. Mimo to, zdarza się, że urzędy ignorują tę formę komunikacji, co powoduje, że procesy administracyjne stają się bardziej uciążliwe i czasochłonne dla obywateli. W wielu przypadkach obywatele zmuszeni są do dostarczania tych samych dokumentów w formie papierowej, mimo że wcześniej złożyli je elektronicznie.
– Ochrona obywateli: Urzędnicy mają obowiązek działać w sposób, który nie szkodzi interesom obywateli, m.in. przez udzielanie jasnych i zrozumiałych wyjaśnień oraz wskazówek. Jednakże, w praktyce zdarza się, że urzędnicy nie spełniają tego obowiązku, co prowadzi do sytuacji, w których obywatele, nieznający skomplikowanych przepisów prawa, ponoszą niezasłużone straty. Na przykład, jeśli obywatel złoży wniosek niekompletny z powodu braku odpowiednich informacji ze strony urzędu, urzędnik powinien poinformować go o brakach i pomóc w ich uzupełnieniu. Niestety, często zdarza się, że urzędy po prostu odrzucają wnioski bez podania jasnych przyczyn.
3. Opłaty Skarbowe za Pełnomocnictwo
Zgodnie z przepisami, jeśli inwestor działa przez pełnomocnika, dołączenie pełnomocnictwa do wniosku podlega opłacie skarbowej w wysokości 17 zł. Niemniej jednak, istnieją wyjątki od tej zasady, na przykład w przypadku upoważnienia do wykonania określonych czynności, takich jak złożenie wniosku czy odbiór dokumentów, które nie wymagają opłaty skarbowej. Problem pojawia się wtedy, gdy urzędnicy nie rozróżniają pełnomocnictwa od upoważnienia, co prowadzi do nieuzasadnionych kosztów dla obywateli.
Pełnomocnictwo i upoważnienie to dwie różne instytucje prawne. Upoważnienie odnosi się głównie do czynności faktycznych, na przykład do odbioru korespondencji z urzędu, podczas gdy pełnomocnictwo dotyczy dokonywania czynności prawnych w imieniu i na rzecz mocodawcy. Niestety, w praktyce urzędnicy często traktują te dwa dokumenty jako równoważne, co jest błędne i może prowadzić do nieuzasadnionych opłat skarbowych.
4. Problemy z Udostępnianiem Informacji Publicznej
Dostęp do informacji publicznej jest jednym z fundamentalnych praw obywateli, zagwarantowanym przez Konstytucję oraz ustawę o dostępie do informacji publicznej. Zgodnie z art. 13 ust. 1 tej ustawy, urzędy są zobowiązane udostępnić żądaną informację publiczną „bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku”. Jeśli jednak informacja nie może być udostępniona w tym terminie, urząd powinien poinformować wnioskodawcę o powodach opóźnienia oraz wskazać nowy termin, w którym informacja zostanie udostępniona, nie dłuższy jednak niż dwa miesiące od dnia złożenia wniosku.
W praktyce jednak, urzędy często uchylają się od tego obowiązku, nie udostępniając informacji w przewidzianym terminie, co skutkuje koniecznością składania skarg do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Przykłady takich sytuacji są liczne, a ich konsekwencje mogą być poważne. Obywatele, którym odmówiono dostępu do informacji, mogą nie tylko odnieść stratę finansową, ale także doświadczyć ograniczenia swoich praw do transparentności i nadzoru nad działaniami administracji publicznej. Co więcej, zgodnie z art. 23 ustawy, urzędnik, który wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi nie udostępnia informacji publicznej, podlega odpowiedzialności karnej, w tym grzywnie, karze ograniczenia wolności lub nawet pozbawienia wolności do roku.
5. Studium Przypadków
W celu zilustrowania powyższych problemów, przyjrzymy się kilku przypadkom, które miały miejsce w ostatnich latach. Każdy z tych przykładów pokazuje, jak skomplikowane i długotrwałe mogą być procesy administracyjne w wyniku przekraczania kompetencji przez urzędy.
Rozbudowa drogi wojewódzkiej DW 635 (2019-2024)
Jednym z najbardziej skomplikowanych przypadków była rozbudowa drogi wojewódzkiej DW 635 w Radzyminie. Projekt ten, obejmujący budowę nowego skrzyżowania, został opóźniony o trzy lata z powodu niejasnych przepisów dotyczących wymagań technicznych dla rond. Wojewoda odmówił wydania decyzji ZRID, powołując się na konieczność uzyskania odstępstwa od przepisów dotyczących średnicy ronda, mimo że projektowane skrzyżowanie nie było klasycznym rondem. Decyzja ta została podtrzymana przez ministra, co zmusiło inwestora do wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Sąd ten uchylił decyzję ministra i wojewody, co pozwoliło na wznowienie procesu inwestycyjnego, ale dopiero po trzech latach od pierwotnie planowanego terminu. Przypadek ten pokazuje, jak nieprecyzyjne przepisy i nadinterpretacje mogą znacząco opóźniać realizację kluczowych inwestycji infrastrukturalnych.
Rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 636 (2023-2024)
Kolejnym przykładem jest rozbudowa drogi wojewódzkiej nr 636 w miejscowościach Jadów i Zawiszyn. Inwestycja ta również napotkała na przeszkody administracyjne, gdy urząd wojewódzki zażądał dodatkowych informacji, które nie były wymagane przepisami. Urzędnicy domagali się m.in. podania imienia, nazwiska oraz numeru uprawnień budowlanych osób odpowiedzialnych za sprawdzenie poszczególnych części projektu na każdej stronie dokumentacji, mimo że nie było to konieczne. Procedura ta przedłużyła się o ponad sześć miesięcy, co spowodowało znaczne opóźnienia w realizacji projektu, a także dodatkowe koszty dla inwestora.
Mała Ojczyzna Chopina – Przebudowa dróg miejskich (2023-2024)
Innym przykładem, który warto omówić, jest projekt „Mała Ojczyzna Chopina”, czyli przebudowa dróg miejskich w miejscowości Żelazowa Wola, stanowiących część tras turystycznych. Starostwo Powiatowe zażądało uzgodnień projektu z zarządcą drogi wojewódzkiej, mimo że obowiązujące przepisy nie przewidują takiego obowiązku w przypadku tego typu inwestycji. Dodatkowo, urząd wymagał przedłożenia protokołu z narady koordynacyjnej, co nie miało podstawy prawnej. W wyniku tych działań, proces administracyjny został opóźniony o trzy miesiące, co z kolei wpłynęło na terminowe zakończenie inwestycji. Ten przykład pokazuje, jak nadgorliwość urzędników i brak jasności co do obowiązujących przepisów mogą negatywnie wpłynąć na realizację lokalnych projektów, które są ważne zarówno dla mieszkańców, jak i turystów.
Podsumowanie
Przekraczanie kompetencji przez urzędy jest poważnym problemem, który wpływa na życie obywateli, przedsiębiorstw oraz na funkcjonowanie całego społeczeństwa. Opóźnienia w postępowaniach administracyjnych, nieuzasadnione wymagania oraz błędne interpretacje przepisów to tylko niektóre z problemów, z którymi muszą się mierzyć projektanci w kontakcie z administracją publiczną. Konieczne jest wprowadzenie skuteczniejszych mechanizmów nadzoru nad działaniami urzędników, aby zapobiec nadużyciom władzy i zapewnić obywatelom pełną ochronę ich praw.
Tylko w ten sposób możliwe będzie zbudowanie społeczeństwa opartego na zaufaniu, poszanowaniu prawa i przejrzystości działań administracji publicznej. Współczesne wyzwania, przed którymi stoi administracja, wymagają nie tylko lepszej organizacji pracy urzędów, ale także większej odpowiedzialności urzędników za podejmowane decyzje. Wprowadzenie odpowiednich reform może przyczynić się do poprawy efektywności działania urzędów oraz zwiększenia zaufania obywateli do instytucji państwowych.
Paweł Ciechanowicz-Majak
Projektant i Członek Zarządu
JPPC Polska Sp. z o.o.
